Trước khi đường phố toàn những xe máy, ô tô như hiện nay, Hà Nội một thời chỉ toàn những cáng, xe đẩy, xe kéo và thuyền. Sau này xe buýt cũng xuất hiện, nhưng để đón xe cũng không phải là điều dễ dàng.
Từ xe ngựa đến tàu điện
Trước năm 1885, dân chúng Hà Nội đi lại trong thành phố chủ yếu là cáng, xe đẩy và thuyền vì sông Tô Lịch, Kim Ngưu và các hồ còn thông với nhau. Sau năm 1886 có thêm xe kéo tay.
Từ năm 1885, dịch vụ xe ngựa xuất hiện nhờ sáng kiến của viên chỉ huy trưởng thành phố. Chiếc xe chở 4 người là phương tiện giao thông công cộng đầu tiên ở Hà Nội.
Về chuyến xe khách công cộng này, báo Tương lai Bắc Kỳ số ra ngày 22/8/1885 viết đây là “sự tiến bộ của tiến trình đi lên của một xứ sở, một dân tộc”. Khách trên xe chủ yếu là Tây. Lúc đầu xe chạy từ khu nhượng địa (phố Phạm Ngũ Lão hiện nay) qua Paul Bert (nay là Tràng Tiền và Hàng Khay) rẽ ra phố Nhà Chung.
Tháng 5/1890, Công ty Điền địa Đông Dương thành lập nhà máy xe điện đặt trụ sở tại đầu làng Thụy Khuê. Tuy nhiên phải 10 năm sau, ngày 13/9/1900, công ty mới cho chạy thử tuyến tàu điện đầu tiên Bờ Hồ – Thụy Khuê. Năm 1901 khai trương tuyến Bờ Hồ – Ấp Thái Hà, sau đó năm 1915 làm thêm đường vào Bến xe Hà Đông. Năm 1906 khai trương tuyến Bờ Hồ – Chợ Mơ.
Năm 1929, khai trương tuyến Bờ Hồ – Đại Cồ Việt và năm 1943 thì kéo dài tới trước cổng chính Bệnh viện Bạch Mai. Từ bến chính Bờ Hồ, tàu điện tỏa đi 6 hướng là Hà Đông, Cầu Giấy, Mơ, Vọng, Bưởi và Yên Phụ.
Hồi ấy có hẳn một bài vè về tàu điện: “Thằng Tây ngồi nghĩ cũng sành/ Sinh ra tàu điện chạy quanh phố phường/…/ Ba xu ghế gỗ rẻ tiền/ Toa sau thì để xếp riêng gánh gồng/ Năm xu ngồi ghế đệm bông/ Hỏi mình có sướng hay không hỡi mình”.
Tàu điện là cảm hứng sáng tác cho nhiều văn nghệ sĩ và cũng là hình ảnh quen thuộc của người Hà thành thời ấy. Trong bài “Nhớ về Hà Nội” của nhạc sĩ Hoàng Hiệp có câu: “Và nhớ tiếng leng keng tàu sớm khuya hướng ra Đống Đa, Cầu Giấy”. Dù tàu điện không còn nhưng mỗi khi nghe lại câu hát này, nhiều người bỗng thấy rưng rưng.
Xem thêm: Khám phá Hà Nội qua những bức hình vượt thời gian: Hóa ra năm 1994 có hình dáng như vậy!
Muốn đi xe buýt phải dùng “mỹ nhân kế”
Trước năm 1954, dân số Hà Nội không đông nên chừng ấy tuyến tàu điện là đã đáp ứng được nhu cầu đi lại của người dân, vì thế chính quyền đã không phát triển xe buýt nội đô. Tuy nhiên, sau ngày tiếp quản, dân số Thủ đô tăng cao, chính quyền mới mở rộng địa giới hành chính nên xe buýt đã ra đời.
Năm 1957, cán bộ miền Nam tập kết ra Hà Nội được Ban Thống nhất trung ương cấp vốn mua 10 ô tô khách lập Tập đoàn ô tô buýt Thống Nhất phục vụ đi lại của dân. Tháng 2/1958 mở tuyến Kim Liên – Hà Đông. Đến tháng 12/1962, Xí nghiệp xe khách Thống Nhất thành lập, phục vụ giao thông công cộng của thành phố với 192 xe gồm 4.106 ghế.
Từ ấy, xe buýt nhanh chóng trở thành phương tiện chủ yếu để cán bộ công nhân viên chức đi làm, sinh viên đi học. Cuối năm 1965, Hà Nội có tới 300 xe buýt với 8 tuyến. Giá vé đồng hạng ở tất cả các tuyến, và được thành phố bù lỗ nên vé rất rẻ, vì thế nhiều người bỏ tàu điện đi xe buýt. Vào giờ cao điểm, các tuyến đông nghẹt nên chuyện lái xe bỏ chuyến diễn ra như cơm bữa.
Bởi vậy, muốn bắt xe buýt, thời ấy thường xuyên phải dùng “mỹ nhân kế”. Tức là lúc xe đến, sẽ cử một cô nàng xinh xắn ra vẫy, khi xe dừng lập tức vài chục con người nấp trong ùa ra. Biết vậy, nhưng cánh lái xe vẫn thích vì có các em xinh đẹp ngồi bên cạnh.
Vì đông khách chen chúc nên cũng lắm chuyện dở khóc dở cười. Hình ảnh những cặp lồng cơm mang đi ăn trưa bẹp dúm cơm, rau, trứng tráng phòi cả ra ngoài đã chẳng còn xa lạ. Trên chiếc Karosa dài ngoằng chạy từ Diễn, Nhổn ra Lò Đúc, từ đầu đến cuối xe ngổn ngang các thúng thịt chó của những người mang ra bán ở các quán bia hơi nội đô.
Nhưng rồi xe đạp, xe máy nhanh chóng phổ biến, nhiều người bỏ xe buýt sử dụng phương tiện cá nhân.
Đến năm 1985, chỉ có sinh viên là hay đi xe buýt. Cho đến đầu những năm 1990, Hà Nội tổ chức lại hệ thống xe buýt, dù xe gắn máy lạnh, giá vé rẻ song chẳng mấy người đi. Lúc ấy đã có chuyện người giúp việc dỗ con chủ nhà ăn bằng cách cho đứa bé lên xe buýt đi sang Nội Bài rồi lại đi về.
Cuộc sống ngày càng phát triển, phương tiện công cộng không còn là lựa chọn tối ưu với đại đa số người dân. Nhưng ngẫm lại mới thấy, chúng ta từng trải qua một thời lắm chuyện hài bi đến thế.
(Theo Redsvn)
