Có lẽ trên cuộc đời này, ít có ca khúc nào được ấp ủ, “thai nghén” tới tận… 38 năm mới hoàn tất. Ca khúc “Đời đá vàng” của nhạc sĩ Vũ Thành An thuộc trường hợp hy hữu này.
Bài hát lấy cảm hứng từ con…’thạch sùng’
Nhạc sĩ Vũ Thành An sinh năm 1943 và nổi tiếng từ rất sớm khi 22 tuổi đã được biết đến qua các nhạc phẩm Tình khúc thứ nhất (thơ Nguyễn Đình Toàn) và 10 bài không tên. Ngoài sáng tác nhạc, ông còn dạy học, làm báo và từng làm việc ở Bộ Thông tin của chế độ Việt Nam Cộng Hoà.
Những ngày cuối tháng 12 năm 1974, khi tình hình chiến sự đầy biến động, mọi người chung quanh đều bận rộn thì Vũ Thành An tự hỏi: Tương lai mình rồi sẽ ra sao? Nhạc sĩ nhìn lên vách tường thẳng đứng trước mắt, rồi có cảm tưởng như mình là con thạch sùng đang bò trên vách dựng này và một câu hát chợt vang lên:
“Ta lần mò leo mãi, không qua được vách sầu”.
Lúc đó Vũ Thành An 31 tuổi, đang hưởng những điều mà nhiều người phải mơ ước về tiếng tăm, tiền tài, địa vị… Riêng về tình yêu, nhạc sĩ cũng trải qua nhiều mối tình nhưng không có mối tình nào đem lại hạnh phúc, mà chỉ toàn đem đến nỗi sầu. Đã đi những bước dài thành công, thế nhưng vẫn cảm thấy mình m.ất phương hướng, thế là nhạc sĩ suy tư về một bài hát cho chính đời mình:
“Ta lần mò leo mãi, không qua được vách sầu
Ta tìm một tiếng yêu, thấy toàn là sầu đau
Ước vọng ngày thơ ấu, chưa xin được chút nào
Suốt đời còn ước ao, khát vọng còn cấu cào
Ôi thôi, đời ta phung phí trong cơn buồn phiền
Ta xin tháng ngày rồi bình yên
Ô hay tại sao ta sống chốn này
Quay cuồng mãi hoài, có gì vui”
Nhưng bài hát đã ngừng ở đây, không viết tiếp được. Rồi chiến tranh kết thúc, đất nước thống nhất và cũng như một số người từng tham gia chính quyền hoặc là sĩ quan của chế độ Việt Nam Cộng Hoà, Vũ Thành An đi học tập cải tạo. Đến năm 1985, nhạc sĩ được trở về sum họp với gia đình. Tuy nhiên, khi ông về mới biết người vợ của mình đã dứt tình.
Tên bài hát có ý nghĩa đặc biệt gì?
Đá và Vàng: là hai danh từ (nghĩa đen) chỉ đến hai loại chất rắn. Một nghĩa khác (nghĩa bóng) chỉ tình vợ chồng lâu dài. Tỉ dụ như câu: Trước còn trăng gió sau ra đá vàng. Cũng trong cụm từ “Đá và Vàng” người ta còn thấy từ ngữ “ Đá thử Vàng”: đây là thứ đá cứng đen bóng dùng thử vàng giả hay thật. Có câu: “Lên non chọn đá thử vàng. Thử cho đúng lượng bạc ngàn cũng mua”.
Phỏng theo định nghĩa trên, cho ta thấy “Đời Đá Vàng” có một hàm ý trong cuộc sống của con người có nhiều lúc thăng trầm, thử thách, cay đắng, vinh n.hục, đau khổ, m.ất mát….nói chung là cả một sự chịu đựng và kiên nhẫn lớn lao, mà con người đã phải nếm trải, sàng lọc cộng với sự kinh nghiệm- chiêm nghiệm để rồi rút ra một bài học hoặc đoạn tuyệt hẳn với cái gì cũ đang đeo mang. Nó lôi kéo cuộc sống của ta vào sự lẫn quẩn buồn phiền.
Vũ Thành An, thực sự đã mạnh dạn, dứt bỏ cái “cuộc sống lê thê” trong vũng bùn “tình yêu” choáng ngợp bởi ánh đèn màu nơi vũ trường, với 40 bài “không tên” mang đậm màu sắc và đặc thù về tình yêu của trai gái lứa đôi, trong đó những nỗi đau, thất tình, tuyệt vọng bất tận.
Thật ra không phải đến bây giờ Vũ Thành An mới lột xác và đổi mới tư tưởng của ông. Ông đã thể hiện sự đổi mới từ năm 1974, khi nhạc phẩm “Đời Đá Vàng” xuất hiện trong tập nháp của ông. Nhưng vẫn còn nhập nhằng vì phải trả giá với đời để trải nghiệm lấy quyết định dứt khoát đoạn tuyệt.
Mối tình giúp ông có cảm hứng sáng tác phần còn lại của bài hát
Ám cảnh sự đ.ổ v.ỡ của gia đình nhạc sĩ, nhiều bạn bè đã muốn mai mối cho Vũ Thành An, trong đó có vợ chồng anh Nguyễn Tấn Xuân. Chị Huê – vợ anh Xuân có 2 cô bạn thân, trong đó có một cô là g.óa phụ có 2 con ở Bà Quẹo (TP.HCM). Chồng cô này đã m.ất vào năm 1972, từ đó cô ở vậy nuôi 2 đứa con.
Chị Huê và người bạn kia năm lần, mười lượt xuống Bà Quẹo nói ra, nói vào vun đắp cho cô này với nhạc sĩ Vũ Thành An. Lúc đầu cô này từ chối vì không muốn lấy chồng nữa, nhưng sau những lần tỉ tê thuyết phục của 2 người bạn thân, cuối cùng cô cũng ưng thuận để vợ chồng anh Nguyễn Tấn Xuân đưa nhạc sĩ Vũ Thành An đến nhà cho hai người gặp nhau.
Theo như Vũ Thành An kể lại thì mới gặp mặt cô ấy, nhạc sĩ đã bị ngay một “cú-đờ-phút” (tiếng sét ái tình), bởi vì cô ấy đẹp hơn những người tình của anh trước đây. Một người bạn thân của nhạc sĩ khi nhìn thấy cô này đã so sánh sắc đẹp ấy với nữ minh tinh Thẩm Thúy Hằng rất nổi tiếng ở Sài Gòn hồi thập niên 1960 – 1970.
Không chỉ đẹp, mà theo nhạc sĩ Vũ Thành An thì cô ấy còn rất đoan trang. G.óa chồng suốt gần 15 năm mà không để xảy ra điều tiếng gì, cô lại là người hiền lành, giỏi giang, đã vất vả kiếm sống, tự xây dựng được sự nghiệp và nuôi con bằng chính khả năng của mình. Thế là sau hơn một năm tìm hiểu, họ trở thành vợ chồng (1987). Vũ Thành An tin rằng đây chính là người vợ hiền trời dành sẵn cho mình và hai vợ chồng sẽ sống trong bình an.
>>> Xem thêm: “Nửa đêm ngoài phố”: Bản tình ca buồn theo chân ca sĩ Thanh Thúy khắp các sân khấu lớn nhỏ ở Sài Gòn
Đoạn sau của ca khúc được hoàn thành như thế nào?
Năm 1993, Vũ Thành An cùng vợ và các con sang định cư tại Portland, bang Oregon (Mỹ). Nhạc sĩ viết thêm được một đoạn nhưng rồi bản nhạc vẫn bỏ dở dang. Cho đến năm 2012 – 38 năm sau, vào một buổi tối, trong căn phòng nhìn ra ngoài trời mưa tuyết lạnh giá, sau khi trải qua một giai đoạn đau thương, nhạc sĩ viết tiếp và hoàn thành ca khúc Đời đá vàng:
“Có một lần m.ất mát, mới thương người đơn độc
Có oằn mình đớn đau, mới hiểu được tình yêu
Qua dầm dề mưa tuyết, mới vui ngày nắng về
Có một thời khóc than, mới hiểu đời đá vàng”
Lời hát Có một lần m.ất mát, mới thương người đơn độc là lời cảm thông của anh dành cho người vợ của mình. Cũng nói thêm là nhạc sĩ Vũ Thành An đã theo đạo Công giáo từ năm 1981, cho nên khi nghĩ đến cảnh Chúa Giê-su phải chịu những trận đòn khủng khiếp chỉ vì yêu thương loài người, ông đã viết: Có oằn mình đớn đau, mới hiểu được tình yêu. Chính người vợ sau của nhạc sĩ đã ký giấy đồng ý cho ông đi tu và lãnh chức Phó tế vĩnh viễn.
Khi nhận lãnh chức này, ông đã viết thêm:
“Xuống tận cùng dưới đáy, mới thấy mênh mông rộng cõi trời
Hãy mở lòng chúng ta, đón nhận biển tình yêu
Có nghìn lần tha thứ cũng chưa là ái từ
Hãy cảm tạ biết ơn, có được đời đá vàng”.
Đó là lời ông đã viết để hoàn tất nhạc phẩm này sau khi chọn con đường theo Đạo và chấm dứt sự nghiệp viết tình ca của mình. Và cũng qua những nhạc từ trên cho ta thấy cuộc đời của nhạc sĩ Vũ Thành An đã trải qua biết bao chiêm nghiệm về con người và cuộc đời để Vũ Thành An có thể viết lên những lời lẽ bằng chính sự thăng hoa, từ những tận cùng sinh tử của bản thân để đạt đến niềm tin yêu và cuộc sống mới của một ĐỜI ĐÁ VÀNG.
