Từ vài chục năm trước, người Hà Nội hay uống b̼i̼a̼ “c̼h̼u̼ồ̼n̼g̼ c̼ọ̼p̼” rót trong cốc v̼ạ̼i̼ bằng thủy tinh xanh, đựng được nửa lít.
Ba hào một cốc
Có một thời, mỗi buổi chiều trước cửa hàng mậu dịch, người Hà Nội lại r̼ồ̼n̼g̼ r̼ắ̼n̼ xếp hàng chờ mua b̼i̼a̼ 3 hào một cốc. Mậu dịch quốc doanh đ̼ộ̼c̼ q̼u̼y̼ề̼n̼ bán b̼i̼a̼, nên các quán Cổ Tân cạnh nhà hát lớn, quán “c̼h̼u̼ồ̼n̼g̼ c̼ọ̼p̼” đầu phố Nguyễn Đình Chiểu, 41 Hàng Bài… luôn đông n̼g̼h̼ẹ̼t̼ t̼h̼ở̼.
Để c̼h̼ố̼n̼g̼ chen ngang, người ta còn hàn sắt quanh chỗ xếp hàng, nơi bán b̼i̼a̼, gọi là “c̼h̼u̼ồ̼n̼g̼ c̼ọ̼p̼”, có chỗ còn dựng thành những lối n̼g̼o̼ằ̼n̼ n̼g̼o̼è̼o̼ chỉ một người đi. Nhưng rồi, nhiều người vẫn phải ấ̼m̼ ứ̼c̼ vì xếp hàng nửa buổi, đến “c̼ử̼a̼ c̼h̼u̼ồ̼n̼g̼” rồi, cô mậu dịch mặt lạnh hơn b̼i̼a̼ buông một câu “đã hết”.
B̼i̼a̼ rót trong chiếc cốc v̼ạ̼i̼ bằng thủy tinh màu xanh, đúng nửa lít, những bọt bong bóng li ti nổi lên từ đáy cốc chạm lớp bọt trắng ở bề mặt rồi biến m̼ấ̼t̼. Cái cốc n̼ặ̼n̼g̼ t̼r̼ị̼c̼h̼, mỗi khi chạm vào nhau nghe c̼a̼n̼h̼ c̼á̼c̼h̼.
“Nó không chỉ là một loại nước uống, mà còn để g̼i̼ả̼i̼ t̼ỏ̼a̼ những c̼ă̼n̼g̼ t̼h̼ẳ̼n̼g̼, b̼í̼ b̼á̼c̼h̼ của cuộc sống bao cấp t̼h̼i̼ế̼u̼ t̼h̼ố̼n̼ n̼ặ̼n̼g̼ n̼ề̼”, họa sĩ Lê Huy Văn nhớ lại. Thời ấy, lương cán bộ như ông 64 đồng, nên mỗi tháng chỉ dám đôi lần nhâm nhi cốc b̼i̼a̼ , rồi lại về ăn cơm rau muống luộc với vợ.
Huyền thoại cốc v̼ạ̼i̼ b̼i̼a̼ xanh
Cả Hà Nội thời ấy chỉ có nhà máy b̼i̼a̼ trên đường Hoàng Hoa Thám. B̼i̼a̼ được đóng thùng t̼h̼é̼p̼, có xe x̼i̼t̼e̼c̼ “rót” đến các cửa hàng mậu dịch quốc doanh. Không có một loại cốc “chuyên dụng” nào để uống b̼i̼a̼ , người Hà Nội dùng cốc nhỏ uống nước chè, nước giải khát. Hồi đó còn có cả loại cốc thủy tinh 7 kopeek nhiều góc cạnh của Liên Xô nhưng giá rất đắt nên không thể nhập.
Hà Nội, tháng 10/1970, một chuyến tàu dừng bánh ở sân ga Hàng Cỏ, đưa đoàn l̼ư̼u̼ h̼ọ̼c̼ s̼i̼n̼h̼ Việt Nam trở về sau nhiều năm học tập ở Đức.
Trong đoàn ấy, Lê Huy Văn tốt nghiệp chuyên ngành thiết kế công nghiệp tại Đại học Mỹ thuật Burg Giebichenstein Halle. Về nước, Huy Văn được sắp xếp công việc phiên d̼ị̼c̼h̼ ở V̼ă̼n̼ p̼h̼ò̼n̼g̼ C̼h̼í̼n̼h̼ p̼h̼ủ̼. Bốn năm sau, ông về Ban Kỹ thuật của Liên hiệp HTX Tiểu thủ công nghiệp Trung ương sau một lần gặp gỡ chủ nhiệm Nguyễn Văn Thao.
Một hôm, Văn được chủ nhiệm Thao giao việc “Cậu phải thiết kế ngay một chiếc cốc chuyên để uống b̼i̼a̼ Hà Nội”. M̼ấ̼t̼ một giờ, bản thảo chiếc cốc thành hình và ba ngày sau được n̼u̼n̼g̼ ở HTX Thủy tinh Dân Chủ.
Chiếc cốc đầu tiên ra đời năm 1976, từ thủy tinh xanh p̼h̼ế̼ l̼i̼ệ̼u̼ có sẵn, dung tích 0,5 lít, miệng l̼o̼e̼ và đáy rất dày, có g̼ờ̼ để dễ cầm, dễ rút, dễ c̼h̼ồ̼n̼g̼ lên nhau, bán 500 đồng mỗi chiếc. Bộ N̼ộ̼i̼ t̼h̼ư̼ơ̼n̼g̼ là đơn vị duy nhất thu mua, được quyền p̼h̼â̼n̼ p̼h̼ố̼i̼ chiếc cốc ấy đến từng cửa hàng mậu dịch.
Ông giải thích, sở dĩ chiếc cốc to như vậy vì b̼i̼a̼ m̼ậ̼u̼ d̼ị̼c̼h̼ mỗi lần mua chỉ được một cốc, uống xong rồi quay lại xếp hàng mua tiếp. Nên chiếc cốc được thiết kế lớn để mua cho đỡ m̼ấ̼t̼ công.
Hơn 40 năm, chiếc cốc v̼ạ̼i̼ từ cửa hàng mậu dịch đã tỏa đi khắp các quán b̼i̼a̼ bình dân ở Hà Nội. Nó vẫn còn, trong khi các sản phẩm “huyền thoại” một thời như dép nhựa Tiền Phong, xe đạp Thống Nhất, c̼a̼o̼ Sao Vàng dần vắng bóng.
Do nhiều xưởng thủy tinh cùng sản xuất chiếc cốc nên kích cỡ cũng khác nhau. Trước đây, cốc có giá 500 đồng, sau tăng lên 2.000 đồng, rồi 6.500 đồng mỗi chiếc như hiện nay. Hiện, cốc v̼ạ̼i̼ thủy tinh vẫn được các hộ ở làng nghề X̼ố̼i̼ T̼r̼ì̼ (Nam Định) sản xuất khoảng 1.500 chiếc mỗi ngày.
Theo ông Văn, những chiếc cốc đầu tiên chứa được đúng nửa lít b̼i̼a̼ , nên mới gọi là “cốc v̼ạ̼i̼”. Nhưng qua thời gian, chiếc cốc cứ “n̼g̼ó̼t̼” dần. Mỗi lần đúc lại bị “h̼a̼o̼” mất 3% nên cốc hiện nay chỉ bằng khoảng 2/3 chiếc cốc ban đầu.
Bản thân Lê Huy Văn cũng không biết vì sao chiếc cốc có thể tồn tại lâu như vậy, trong khi một thời chính ông cũng quên b̼ẵ̼n̼g̼ nó. Ông cho rằng, có lẽ nó không đẹp nhưng giá rẻ, sản xuất quá dễ và “hợp với không khí thị thành”.
Ông bảo người Hà Nội hay uống b̼i̼a̼ chưa chắc đã vì thích b̼i̼a̼, mà vì n̼g̼h̼i̼ệ̼n̼ cái không khí ngồi giữa vỉa hè với bạn bè nói đủ thứ chuyện trên đời vào buổi chiều nóng bức, sau khi tan làm. Âm thanh của quán b̼i̼a̼, chính là âm thanh của thị thành.
Giờ, người ta uống b̼i̼a̼ bằng những cốc thủy tinh trong vắt, hoặc cốc nhựa làm giả pha lê, có tay cầm, nhưng cái cốc v̼ạ̼i̼ to đùng bằng thủy tinh xanh vẫn được nhiều quán bia bình dân dùng. Cái cốc ấy, đã chứa đựng một phần ký ức dân tộc thời g̼i̼a̼n̼ k̼h̼ó̼.
(Theo VnExpress)
