“…Cầu Thê Húc màu son, cong cong như con tôm, dẫn vào đền Ngọc Sơn. Mái đền lấp ló bên gốc đa già, rễ lá xum xuê…” – Đó là những hình ảnh trong bài tập đọc lớp 1 có lẽ đã quá thân quen với bao người Hà Nội. Nhưng có lẽ ít người biết về vụ s̼ậ̼p̼ cầu từng xảy ra vào năm 1952.
Trong suốt chiều dài hơn một thế kỷ qua, đối với họ, cầu Thê Húc đã trở thành biểu tượng cho nét đẹp văn hóa và tâm linh của Thủ đô. Thế nhưng, đi cùng với quãng thời gian ấy là những giá trị lịch sử và b̼í̼ ̼m̼ậ̼t̼ ̼không phải ai cũng biết.
Những ngày đầu xây dựng
Căn cứ vào bài văn bia “Ngọc Sơn Đế Quân từ kí” do tiến sĩ Vũ Tông Phan soạn: Khoảng cuối thời Lê, ở đảo Ngọc Hồ Gươm có đài câu, nơi vua Lê, chúa Trịnh đến câu cá. Khoảng đầu đời Gia Long (1801- 1819), đền thờ Quan Đế (Quan Công) được dựng lên.
Sau đó, một người tên hiệu là Tín Trai, dân làng Nhị Khê, nhân có đền Quan Đế ở đó đã mở rộng, sửa sang thêm, đặt tên là chùa Ngọc Sơn (tính chất là chùa tư gia). Ông Tín Trai m̼ấ̼t̼, và khi đó chùa cũng đ̼ổ̼ ̼n̼á̼t̼.
Cũng thời gian này, Hội Hướng Thiện mới được những người khoa mục lập ra. Chủ trương làm điều có ích cho dân. Hội vốn thờ Văn Xương Đế Quân. Con cháu ông Tín Trai nhượng chùa Ngọc Sơn cho Hội Hướng Thiện và từ đó, đền Ngọc Sơn trở thành trụ sở của Hội Hướng Thiện. Vào thời điểm này, việc qua lại đền vẫn phải dùng thuyền.
>>> Xem thêm: Dấu xưa trong ngôi nhà cổ trên đỉnh núi Chương Mỹ: Nơi khiến các đoàn làm phim Việt mê mẩn
Cuộc trùng tu của “Thần Siêu”
Khoảng năm 1859- 1862, thay Hội trưởng Vũ Tông Phan đã mất, Nguyễn Văn Siêu- một nhà thơ, nhà văn hóa lớn của Hà Nội đứng ra chủ trì cuộc trùng tu lớn, tôn tạo lại toàn bộ khu vực đảo Ngọc.
Công trình hoàn tất vào cuối năm 1862. Trong đó một cây cầu được bắc từ bờ ra đền và đặt tên là Thê Húc, nghĩa là “ánh sáng ban mai đọng lại”. Năm 1865, Nguyễn Văn Siêu lại nhờ Đặng Huy Tá soạn bài văn bia về công cuộc trùng tu.
Nhắc lại mục đích của đền Ngọc Sơn, là giúp người tu thân, nhằm “ngăn lòng dục của người, mà bảo tồn lẽ phải của Trời”, và cho khắc dựng trong đình Trấn Ba. Sau khi hạ thành Hà Nội năm 1882, đền Ngọc Sơn trở thành nơi ở của một viên quan tư trong q̼u̼â̼n̼ ̼đ̼ộ̼i̼ ̼v̼i̼ễ̼n̼ ̼c̼h̼i̼n̼h̼ ̼P̼h̼á̼p̼.
Trong cuốn Hà Nội và những vùng phụ cận của Claudius Madrolle xuất bản năm 1892, tác giả viết: “Cầu Thê Húc được trùng tu vào năm 1887 để thay thế chiếc cầu ọ̼p̼ ̼ẹ̼p̼. Nó được thay bằng một chiếc cầu gỗ duyên dáng có tính mỹ thuật, được sơn màu đỏ có dáng uốn cong như cầu vồng”.
Chuyện cầu Thê Húc b̼ị̼ ̼s̼ậ̼p̼
Cầu Thê Húc b̼ị̼ ̼s̼ậ̼p̼ năm nào? cầu được trùng tu hay xây mới? ai là người đứng ra tổ chức trùng tu (xây mới) cầu và cầu được hoàn thành vào thời gian nào? là những câu hỏi mà hiện đang có nhiều câu trả lời khác nhau.
Tuy nhiên theo tài liệu lưu trữ hiện đang được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I và tài liệu, báo chí có từ nguồn của Thư viện Quốc gia thì đêm 30 Tết Quý Tỵ (tức ngày 13/02/1953 dương lịch), người Hà Nội theo c̼ổ̼ ̼t̼ụ̼c̼, rủ nhau đến đền Ngọc Sơn hái lộc. Vì lượng người qua lại cầu quá đông nên cầu Thê Húc đã bị g̼ã̼y̼ ̼s̼ậ̼p̼ ̼ và một số người đã bị n̼g̼ã̼ xuống Hồ nhưng rất may là không có t̼h̼i̼ệ̼t̼ ̼h̼ạ̼i̼ gì về người.
Và thị trưởng Hà Nội lúc bấy giờ đã cho p̼h̼á̼ ̼b̼ỏ̼ ̼c̼ầ̼u̼ ̼c̼ũ̼, xây cầu mới. Để có thiết kế đẹp, ông tổ chức cuộc thi thiết kế mẫu và trong hơn ba chục mẫu của các kiến trúc sư có cả Pháp lẫn Việt tham gia, thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn Ngọc Diệm (1908- 1999) được lựa chọn.
Ông vẫn giữ lại dáng cong cầu vồng xưa, kết cấu gỗ, nâng cao dáng vòng cung, làm cầu thêm phần uyển chuyển, mềm mại lại rất thông dụng, khoảng không gian mặt nước lớn hơn, thuận lợi cho biểu diễn các môn thể thao: đ̼u̼a̼ ̼t̼h̼u̼y̼ề̼n̼, lướt ván vẫn thường diễn ra trên mặt nước hồ Hoàn Kiếm những ngày lễ, tết…”.
Cầu Thê Húc b̼ị̼ ̼s̼ậ̼p̼, P̼h̼ủ̼ ̼T̼h̼ủ̼ ̼H̼i̼ế̼n̼ ̼đã cho phép Ban Quản trị đền Ngọc Sơn mở một cuộc lạc quyên để lấy t̼i̼ề̼n̼ ̼t̼u̼ ̼s̼ử̼a̼ cầu. Nhưng vì chỉ được mở cuộc lạc quyền này ở Hà Nội trong vòng 6 tháng nên kết quả tính đến ngày 31/10/1953 mới được 150.000 đ̼ồ̼n̼g̼, cộng với 70.000 đ̼ồ̼n̼g̼ tiền quỹ công đức của Đền thì số tiền tổng cộng mới được 220.000 đ̼ồ̼n̼g̼.
Nếu tính theo thời giá, nếu thay g̼ỗ̼ ̼“̼s̼a̼o̼”̼ ̼b̼ằ̼n̼g̼ ̼g̼ỗ̼ ̼“̼l̼i̼m̼”̼ ̼để có thể chịu được mưa gió và làm thêm vài công tác tô điểm cho cầu như những quyết định mới của Sở Bảo tồn Cổ tích thì tổng kinh phí tu sửa cầu sẽ lên đến 500.000 đ̼ồ̼n̼g̼.
Để tăng thêm phần mỹ quan cho thành phố, trong phiên họp ngày 13/10/1953, Hội đồng thành phố đã quyết nghị chấp thuận việc trích từ qũy từ thiện của thành phố 2 vạn đồng để giúp cho Ban Quản trị đền Ngọc Sơn trùng tu cầu Thê Húc.
Theo bài viết đăng trên báo “Tia sáng”, số ra ngày 30/01/1954 thì công việc trùng tu cầu chưa hoàn thiện về mặt mỹ thuật, nhưng bắt đầu từ 30 Tết khách thập phương đã có thể qua lại cầu. Như vậy sau một năm b̼ị̼ ̼s̼ậ̼p̼, cầu Thê Húc mới đã được trùng tu và đi vào hoạt động trong dịp Tết năm 1954.
Theo Trung tâm lưu trữ Quốc Gia I
