Là một trong số những lăng tẩm được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới, nhưng lăng Thiệu Trị dường như bị lãng quên sau nhiều biến động của lịch sử. Cùng ngắm nhìn diện mạo của lăng Thiệu Trị thời còn nguyên vẹn qua chùm ảnh sau.
Đôi nét về Vua Thiệu Trị
Vua Thiệu Trị tên húy là Nguyễn Phúc Miên Tông (1807 – 1847) – vị vua thứ ba triều đại nhà Nguyễn, là con trai trưởng của vua Minh Mạng. Sau khi lên ngôi được 7 năm, vua Thiệu Trị lâm b.ệnh và b.ăng h.à vào ngày 4/11/1847, hưởng thọ 41 tuổi.
Lúc sinh thời ông chưa nghĩ đến việc xây cất sơn lăng cho mình nên khi vua Thiệu Trị bă.ng h.à, thi hài của ông được quản tại điện Long An. Vua Tự Đức (con trai cua Thiệu Trị) lên nối ngôi vua và tiến hành xây lăng cho vua cha.
Vị trí địa lý của Lăng Thiệu Trị
Lăng Thiệu Trị hay còn gọi là Xương Lăng – một trong những khu lăng nổi tiếng ở Huế. Bên cạnh đó, lăng Thiệu Trị còn là một di tích trong quần thể di tích cố đô Huế đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới vào ngày 11/12/1993. Đây là nơi an nghỉ của vua Thiệu Trị – vị vua thứ 3 triều đại nhà Nguyễn.
Lăng Thiệu Trị nằm dựa lưng vào núi Thuận Đạo, ở địa phận làng Cư Chánh, xã Thủy Bằng, thành phố Huế, cách trung tâm thành phố khoảng 8 km. So với lăng tẩm các vua tiền nhiệm và kế vị, lăng Thiệu Trị có những nét riêng. Đây là lăng duy nhất quay mặt về hướng Tây Bắc, một hướng ít được dùng trong kiến trúc cung điện và lăng tẩm thời Nguyễn.
Một nét riêng khác là lăng không có La thành bao quanh. Nếu ở lăng Gia Long, La thành bằng gạch được thay thế bởi vô số núi đồi bao quanh như một vành đai tự nhiên, hùng tráng bảo vệ giấc ngủ cho vị tiên đế triều Nguyễn thì ở lăng Thiệu Trị, những cánh đồng lúa, những vườn cây xanh rờn ở chung quanh được xem là La thành. Chính vòng La thành thiên nhiên đó tạo cho cảnh quan lăng Thiệu Trị sự thanh thoát và yên bình.
Quá trình xây dựng lăng Thiệu Trị
Theo sử cũ, sau khi ở trên ngai vàng được 7 năm, vua Thiệu Trị lâm b.ệnh qua đời ngày 4/11/1847, khi mới ngoài 40 tuổi. Trong lúc hấp hối, nhà vua đã dặn người con trai sắp lên nối ngôi về việc xây lăng của mình.
Vua căn dặn rằng: “Chỗ đất làm Sơn lăng nên chọn chỗ bãi cao chân núi cận tiện, để dân binh dễ làm công việc. Còn đường ngầm đưa quan tài đến huyệt, bắt đầu từ Hiếu Lăng, nên bắt chước mà làm. Còn điện vũ liệu lượng mà xây cho kiêm ước, không nên làm nhiều đền đài, lao phí đến tài lực của binh dân”.
Vua Tự Đức lên nối ngôi đã lệnh cho các thầy địa lý tìm đất để xây lăng cho vua cha. Họ tìm được địa cuộc tốt tại chân một dãy núi thấp thuộc làng Cư Chánh, huyện Hương Thủy. Sau đó núi ấy được cải tên là núi Thuận Đạo còn lăng được gọi là Xương Lăng
Theo lời dặn của vua cha, vua Tự Đức căn dặn các đại thần phải bắt chước cách làm toại đạo giống lăng Minh Mạng, công việc xây dựng các công trình mang tính thờ phụng ở lăng như điện, đình, các, viện… thì phải theo quy chế của lăng Gia Long, và tùy theo địa thế tại chỗ để châm chước định liệu mà làm.
Dưới sự đốc thúc của vua Tự Đức, quá trình xây cất Xương Lăng diễn ra nhanh chóng và gấp rút chưa từng có.
>>> Xem thêm: Ảnh khó quên về Huế năm 1962 – 1963: Chùa Thiên Mụ nhìn từ trực thăng, nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế giữa ruộng đồng mênh mông
Khám phá kiến trúc độc đáo của Lăng Thiệu Trị thuở còn nguyên vẹn
Về tổng thể kiến trúc của lăng Thiệu Trị bao gồm 2 khu vực chính đó là: Trục lăng nằm bên phải và trục tẩm (khu vực điện thờ) nằm bên trái.
Khu lăng nằm ở bên phải, phía trước là hồ Nhuận Trạch thông với hồ Điện. Sau hồ là Bức bình phong, tiếp đó đến Nghi Môn bằng đồng theo hình rồng vờn mây dẫn vào Bái Đình. Nếu trục tẩm điện có hồ Điện thì trục lăng có hồ Nhuận Trạch án ngữ phía trước. Ở hai bên sân chầu là hai hàng tượng đá, đặc trưng cho nghệ thuật tạc tượng vào nửa đầu thế kỷ XIX ở Huế. Ngay sau hồ Nhuận Trạch là một nghi môn bằng đồng đúc theo kiểu “long vân đồng trụ” dẫn vào sân Bái Đình rộng lớn.
Tiếp đến là Bi Đình và Lầu Đức Hinh nằm trên đồi cong dạng mai rùa. Hai bên sân Bái Đình có hàng tượng đá tái hiện hình ảnh các quan văn võ, các loài vật dùng để cưỡi như ngựa, voi. Bi Đình hay còn được gọi Phương Đình, nơi đây có tấm bia khắc 2.500 chữ của vua Tự Đức viết về vua cha.
Khu tẩm hay được gọi là điện thờ được xây dựng cách riêng, cách Lầu Đức Hinh 100m về phía trái. Lầu Đức Hinh ngự trên một quả đồi thấp hình mai rùa. Ngày nay công trình đã sụp đổ, chỉ còn lại phần nền và bậc cấp. Theo các hình ảnh tư liệu xưa, lầu Đức Hinh mang dáng dấp như Minh Lâu ở lăng Minh Mạng.
Sau lầu Đức Hinh là hai vườn hoa nằm đối xứng hai bên, tương tự hai vườn hoa sau Minh Lâu ở lăng Minh Mạng. Kế tiếp là hồ Ngưng Thúy án ngữ trước tòa Bửu Thành gồm có 3 cây cầu: Cầu Chánh Trung ở giữa, bên phải là Cầu Đông Hòa, bên trái có Cầu Tây Đình, đến tâm cấp vào Bửu Thành, nơi cất đặt thi hài vua Thiệu Trị. Nghi Môn được xây dựng bằng đá cẩm thạch, đi qua Nghi Môn, bước lên 3 bậc tam cấp qua Hồng Trạch Môn sẽ đến điện Bửu Đức. Hồng Trạch Môn là cánh cổng có dạng vọng lâu, kiến trúc mang nhiều nét tương đồng với Hiển Đức Môn ở lăng Minh Mạng và Khiêm Cung Môn ở lăng Tự Đức sau này.
Sau Hồng Trạch Môn là điện Biểu Đức, công trình trung tâm của khu tẩm điện. Nơi thờ bài vị của vua Thiệu Trị và Nghi Thiên Chương Hoàng hậu (bà Từ Dũ). Trong chính điện trên những cỗ diêm ở của Hồng Trạch và bộ mái có khắc trên 450 ô chữ khắc các bài thơ có giá trị văn học và giáo dục.
Ngoài ra, vẻ tôn nghiêm của chính điện còn được tôn thêm bởi các công trình phụ như Tả Hữu Phối điện (phía trước), Tả Hữu tùng viện (phía sau) quây quần chung quanh điện Biểu Đức càng tôn thêm vẻ cao quý của chính điện.
Lăng Thiệu Trị là một khu lăng mộ có cảnh quan đẹp và quy mô hoành tráng ở Cố đô Huế. Tiếc rằng do biến động lịch sử, công trình bị tàn phá khá nặng nề.
