Trong các triều đại phong kiến Việt Nam, khi lên ngôi, ngoài nhận “n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỉ̼ ̼t̼r̼u̼y̼ề̼n̼ ̼q̼u̼ố̼c̼”, vị vua mới còn được t̼r̼a̼o̼ ̼n̼h̼ữ̼n̼g̼ ̼b̼ả̼o̼ ̼v̼ậ̼t̼ ̼q̼u̼ý̼ ̼g̼i̼á̼ khác.
Đến thời Nguyễn, trong l̼ễ̼ ̼đ̼ă̼n̼g̼ ̼q̼u̼a̼n̼g̼ của vua Khải Định diễn ra năm 1916, có đến 4̼ ̼m̼ó̼n̼ ̼q̼u̼ố̼c̼ ̼b̼ả̼o̼ ̼đ̼ư̼ợ̼c̼ ̼t̼r̼u̼y̼ề̼n̼ ̼l̼ạ̼i̼ cho nhà vua mới. Sau khi vua Duy Tân t̼ổ̼ ̼c̼h̼ứ̼c̼ ̼b̼i̼n̼h̼ ̼b̼i̼ế̼n̼ ̼n̼h̼ằ̼m̼ ̼l̼ậ̼t̼ ̼đ̼ổ̼ ̼n̼g̼ư̼ờ̼i̼ ̼P̼h̼á̼p̼ ̼b̼ấ̼t̼ ̼t̼h̼à̼n̼h̼, Hội đồng Nhiếp chính của triều Nguyễn và Hội đồng Tôn nhơn của Hoàng tộc đã quyết định đưa Phụng Hóa công Bửu Đảo lên ngôi thay thế. Quyết định này đã nhận được sự đồng thuận của Toàn quyền Đông Dương Ernest Nestor Roume và chính phủ Pháp.
Tiếp nhận 4̼ ̼v̼ậ̼t̼ ̼q̼u̼ố̼c̼ ̼b̼ả̼o̼ ̼t̼r̼u̼y̼ề̼n̼ ̼n̼g̼ô̼i̼.
Cuốn Vua Khải Định – Hình ảnh và Sự kiện (1916-1925) của tác giả Võ Hương An (NXB Văn hóa – Văn nghệ) đã miêu tả rất chi tiết về l̼ễ̼ ̼đ̼ă̼n̼g̼ ̼q̼u̼a̼n̼g̼ của vua Khải Định. Trước l̼ễ̼ ̼đ̼ă̼n̼g̼ ̼q̼u̼a̼n̼g̼ một ngày, vào sáng 17/5/1916, là l̼ễ̼ ̼t̼i̼ế̼p̼ ̼n̼h̼ậ̼n̼ ̼b̼ố̼n̼ ̼v̼ậ̼t̼ ̼q̼u̼ố̼c̼ ̼b̼ả̼o̼ ̼t̼r̼u̼y̼ề̼n̼ ̼n̼g̼ô̼i̼.
Theo nội dung cuốn sách, từ tảng sáng hôm đó, Bộ L̼ễ̼ ̼đ̼ã̼ ̼đ̼ặ̼t̼ ̼m̼ộ̼t̼ ̼c̼á̼i̼ ̼b̼à̼n̼ ̼s̼ơ̼n̼ ̼v̼à̼n̼g̼ ̼n̼g̼a̼y̼ ̼c̼ă̼n̼ ̼g̼i̼ữ̼a̼ ̼c̼ủ̼a̼ ̼đ̼i̼ệ̼n̼ Cần Chánh. Trên đó, bày b̼ố̼n̼ ̼m̼ó̼n̼ ̼q̼u̼ố̼c̼ ̼b̼ả̼o̼:̼ ̼N̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỷ̼ ̼t̼r̼u̼y̼ề̼n̼ ̼q̼u̼ố̼c̼ ̼c̼ó̼ ̼k̼h̼ắ̼c̼ ̼c̼h̼í̼n̼ ̼c̼h̼ữ̼ Đại Nam Thụ thiên Vĩnh mệnh T̼r̼u̼y̼ề̼n̼ ̼q̼u̼ố̼c̼ ̼t̼ỉ̼ ̼đ̼ư̼ợ̼c̼ ̼đ̼ú̼c̼ từ thời vua Thiệu Trị, một bộ hoàng bào, một cái h̼ố̼t̼ ̼b̼ằ̼n̼g̼ ̼n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼r̼ê̼n̼ ̼c̼ó̼ ̼k̼h̼ắ̼c̼ hai chữ Vương mệnh, và cuốn sách bằng v̼à̼n̼g̼ có tên là T̼h̼á̼n̼h̼ ̼c̼h̼ế̼ ̼M̼ạ̼n̼g̼ danh Kim sách.
Tám giờ sáng, tân quân mặc áo rộng màu lục, đội khăn đóng đen, ra điện Cần Chánh, đến tại c̼h̼i̼ế̼c̼ ̼b̼à̼n̼ ̼m̼à̼u̼ ̼v̼à̼n̼g̼ ̼x̼e̼m̼ ̼x̼é̼t̼ ̼c̼á̼c̼ ̼b̼ả̼o̼ ̼v̼ậ̼t̼ trước sự hiện diện của các vị thượng thư. Xong nhà vua lui về thay l̼ễ̼ ̼p̼h̼ụ̼c̼ ̼v̼à̼ ̼c̼á̼c̼ ̼q̼u̼a̼n̼ ̼c̼ũ̼n̼g̼ ̼r̼ú̼t̼ ̼l̼u̼i̼ để chuẩn bị cho buổi thường triều sắp diễn ra. Các b̼ả̼o̼ ̼v̼ậ̼t̼ ̼v̼ẫ̼n̼ ̼đ̼ư̼ợ̼c̼ ̼t̼r̼ư̼n̼g̼ ̼b̼à̼y̼ ̼t̼ạ̼i̼ ̼c̼h̼ỗ̼,̼ ̼d̼ư̼ớ̼i̼ ̼s̼ự̼ ̼c̼a̼n̼h̼ ̼p̼h̼ò̼n̼g̼ ̼c̼ẩ̼n̼ ̼m̼ậ̼t̼.
Trước sân điện Cần Chánh, trên những chiếc chiếu đã trải sẵn, các q̼u̼a̼n̼ mặc áo rộng xanh, sắp hàng ngay ngắn chờ l̼à̼m̼ ̼l̼ễ̼. Ở giữa là lối đi, q̼u̼a̼n̼ văn bên trái, q̼u̼a̼n̼ võ bên phải, theo thứ tự cấp lớn đứng trước, cấp nhỏ đứng sau, theo phẩm sơn làm chuẩn, quay mặt vào bên trong điện. T̼â̼n̼ ̼q̼u̼â̼n̼ lần này xuất hiện trong áo rộng màu v̼à̼n̼g̼, và đội khăn đóng v̼à̼n̼g̼, hướng về chiếc bàn có b̼ố̼n̼ ̼b̼ả̼o̼ ̼v̼ậ̼t̼ ̼t̼r̼u̼y̼ề̼n̼ ̼q̼u̼ố̼c̼,̼ ̼l̼ạ̼y̼ ̼n̼ă̼m̼ ̼l̼ạ̼y̼. Cùng lúc đó, ở ngoài sân các q̼u̼a̼n̼ cũng hướng vào trong điện lạy năm lạy.
Xong năm ̼l̼ạ̼y̼, t̼â̼n̼ ̼q̼u̼â̼n̼ quỳ xuống, trong khi bên ngoài c̼á̼c̼ ̼q̼u̼a̼n̼ ̼đ̼ứ̼n̼g̼ ̼n̼g̼h̼i̼ê̼m̼ tại vị trí. Hai vị đại thần, một văn một võ, đã được triều đình đề cử, bước đến bên cái b̼à̼n̼ ̼m̼à̼u̼ ̼v̼à̼n̼g̼,̼ ̼c̼h̼i̼a̼ ̼n̼h̼a̼u̼ ̼n̼â̼n̼g̼ ̼n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỷ̼,̼ ̼h̼o̼à̼n̼g̼ ̼b̼à̼o̼,̼ ̼v̼à̼ ̼h̼ố̼t̼ ̼n̼g̼ọ̼c̼, quì dâng lần lượt lên cho t̼â̼n̼ ̼q̼u̼â̼n̼. T̼â̼n̼ ̼q̼u̼â̼n̼ đưa hai tay tiếp nhận, nâng lên ngang trán, xá một cái, xong đưa lại cho các q̼u̼a̼n̼ để trả về chỗ cũ.
Sau đó, một vị q̼u̼a̼n̼ của Nội các tiến đến bên bàn, mở tráp sơn son thếp v̼à̼n̼g̼, lấy Kim sách ra, đem đến quỳ dâng trước t̼â̼n̼ ̼q̼u̼â̼n̼. Ông lần giở Kim sách, tới trang kê 20 chữ viết với bộ “nhật”, theo thứ tự, tìm đến chữ thứ chín (chữ Tuấn), đó là tên mới của vua. Xong, Kim sách được cho vào tráp và khóa lại. Bấy giờ, t̼â̼n̼ ̼q̼u̼â̼n̼ tiến đến trước bàn, vái ba vái. Đó là l̼ễ̼ ̼t̼ạ̼,̼ ̼d̼ấ̼u̼ ̼h̼i̼ệ̼u̼ ̼b̼u̼ổ̼i̼ ̼l̼ễ̼ ̼c̼h̼ấ̼m̼ ̼d̼ứ̼t̼.
Ở ngoài sân các quan cũng v̼á̼i̼ ba vái. T̼â̼n̼ ̼q̼u̼â̼n̼ lui về nghỉ ở điện Quang Minh, c̼á̼c̼ ̼q̼u̼a̼n̼ ̼c̼ũ̼n̼g̼ ̼g̼i̼ả̼i̼ ̼t̼á̼n̼. Các b̼ả̼o̼ ̼v̼ậ̼t̼ ̼đ̼ư̼ợ̼c̼ ̼c̼h̼o̼ ̼v̼à̼o̼ ̼t̼ủ̼ ̼k̼h̼ó̼a̼ ̼l̼ạ̼i̼ ̼v̼à̼ ̼m̼ộ̼t̼ ̼h̼ộ̼i̼ ̼đ̼ồ̼n̼g̼ gồm các đại thần ký giấy niêm phong. Ngày hôm đó, nhân danh t̼â̼n̼ ̼q̼u̼â̼n̼, triều đình ra tờ chiếu cho q̼u̼a̼n̼ dân cả nước.
N̼g̼h̼i̼ ̼l̼ễ̼ ̼đ̼ă̼n̼g̼ ̼q̼u̼a̼n̼g̼ và đóng ấn đầu tiên vào ân chiếu
Theo cuốn sách của Võ Hương An, tổng hợp từ các tài liệu của triều đình Huế và các q̼u̼a̼n̼ ̼c̼h̼ứ̼c̼ ̼P̼h̼á̼p̼, thì trong ngày 18/5/1916, triều đình t̼h̼i̼ế̼t̼ ̼đ̼ã̼i̼ triều nghi tại điện Thái Hòa để chính thức làm l̼ễ̼ ̼đ̼ă̼n̼g̼ ̼q̼u̼a̼n̼g̼ cho vua Khải Định.
Mọi việc đều do Bộ lễ chủ trì sắp xếp với sự tham gia của các bộ liên hệ. Tại gian giữa của điện Thái Hòa người ta đặt hai cái bàn màu v̼à̼n̼g̼, và kế đó, đặt hai cái bàn màu đỏ. Các quan Bộ Lễ mang tráp sơn son thếp v̼à̼n̼g̼ đựng Kim sách và một cái trắp khác đựng hạ biểu để trên cái bàn v̼à̼n̼g̼ thứ hai.
Trên bàn thứ nhất, Nội các mang để một cái trắp đựng c̼á̼i̼ ̼ấ̼n̼ ̼b̼ằ̼n̼g̼ ̼n̼g̼ọ̼c̼, trên có k̼h̼ắ̼c̼ bốn chữ Hoàng đế N̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỉ̼ và một cái k̼i̼m̼ ̼p̼h̼ụ̼n̼g̼ ̼đ̼ồ̼n̼g̼ đựng ân chiếu và trên chiếc bàn đỏ thứ hai là một hộp son dùng để đóng ấn. Sau các n̼g̼h̼i̼ ̼l̼ễ̼ ̼r̼ư̼ớ̼c̼ ̼v̼u̼a̼ ra điện Thái Hòa, và các n̼g̼h̼i̼ ̼l̼ễ̼ ̼v̼á̼i̼ ̼l̼ạ̼y̼ ̼p̼h̼ứ̼c̼ ̼t̼ạ̼p̼, một vị q̼u̼a̼n̼ đọc Hạ biểu – một hình thức diễn văn chúc mừng của triều đình và thần dân đối với nhà vua nhân l̼ễ̼ ̼đ̼ă̼n̼g̼ ̼q̼u̼a̼n̼g̼. Sau khi hạ biểu được đọc xong, các q̼u̼a̼n̼ phụ trách lui về vị trí cũ.
Lúc đó, một viên q̼u̼a̼n̼ thuộc Bộ Lại bước ra khỏi hàng, q̼u̼ỳ̼ trên lối đi ở giữa, hướng vào điện hô lớn: “T̼h̼ỉ̼n̼h̼ ̼d̼ụ̼n̼g̼ ̼n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỉ̼!” (kính mời dùng ấ̼n̼ ̼n̼g̼ọ̼c̼).
Ở trong điện, nghe tiếng xướng đó, hai viên q̼u̼a̼n̼ Nội các trực sẵn, bước đến cái bàn có n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỉ̼, mở trắp lấy n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỉ̼ in vào hộp son rồi đóng vào ân chiếu. Ân chiếu này là một tuyên cáo về việc lên ngôi của vua, và công bố niên hiệu mới – Khải Định – cho thần dân được rõ. Cùng lúc với việc đóng n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỉ̼ vào ân chiếu, c̼h̼í̼n̼ ̼p̼h̼á̼t̼ ̼ố̼n̼g̼ ̼l̼ệ̼n̼h̼ ̼n̼ổ̼ ̼v̼a̼n̼g̼ trước Kỳ đài, báo hiệu một triều đại mới bắt đầu.
Sau l̼ễ̼ ̼đ̼ố̼n̼g̼ ̼n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỉ̼, l̼ễ̼ ̼đ̼ă̼n̼g̼ ̼q̼u̼a̼n̼g̼ chính thức hoàn tất. Vua bước xuống ngai, ra khỏi điện Thái Hòa, trở về điện Cần Chánh. Theo chân nhà vua có Khâm sứ Trung kỳ, các q̼u̼a̼n̼ ̼c̼h̼ứ̼c̼ ̼P̼h̼á̼p̼, các ông hoàng và các vị đại thần. Nhà vua đã cho dọn sẵn một b̼ữ̼a̼ ̼t̼i̼ệ̼c̼ ̼m̼ừ̼n̼g̼ tại điện Cần Chánh để t̼h̼i̼ế̼t̼ ̼đ̼ã̼i̼ các q̼u̼a̼n̼ ̼k̼h̼á̼c̼h̼ ̼c̼a̼o̼ ̼c̼ấ̼p̼ ̼n̼h̼â̼n̼ ̼n̼g̼à̼y̼ ̼l̼ễ̼ ̼đ̼ă̼n̼g̼ ̼q̼u̼a̼n̼g̼.
Trong khi tại điện Cần Chánh y̼ế̼n̼ ̼t̼i̼ệ̼c̼ diễn ra thì tại điện Thái Hòa các q̼u̼a̼n̼ có phận sự đang lo hoàn tất nhiệm vụ còn d̼a̼n̼g̼ ̼d̼ở̼. Ngay khi vua vừa quay lưng rời khỏi điện Thái Hòa thì một q̼u̼a̼n̼ của Nội các đã bưng cái tráp đựng Kim sách và cái tráp đựng hạ biểu giao ngay cho các thị vệ để mang về điện vua ở. Các quan Bộ Lại sẽ mang các bản phó ân chiếu đến đóng n̼g̼ọ̼c̼ ̼t̼ỉ̼ rồi mới gửi đi các tỉnh (mỗi tỉnh một bản) để bố cáo cho toàn dân biết một triều đại mới bắt đầu.
Tờ ân chiếu sẽ được quân lính rước trên long đình, có l̼í̼n̼h̼ ̼t̼r̼á̼n̼g̼ ̼c̼ầ̼m̼ ̼l̼ọ̼n̼g̼ ̼v̼à̼ ̼v̼ũ̼ ̼k̼h̼í̼ t̼h̼e̼o̼ ̼h̼ầ̼u̼, đưa ra Phu Văn Lâu, có ban nhạc đi theo tấu mừng. Tại đây, ân chiếu sẽ được niêm yết trong ba ngày, có l̼í̼n̼h̼ ̼c̼a̼n̼h̼ ̼g̼á̼c̼ ngày đêm, để cho toàn thể dân chúng được rõ, sau đó cũng chính h̼a̼i̼ ̼v̼i̼ê̼n̼ ̼q̼u̼a̼n̼ ̼c̼ù̼n̼g̼ ̼q̼u̼â̼n̼ ̼l̼í̼n̼h̼ và ban nhạc vừa nói, lại rước ân chiếu đem về giao cho Nội các, theo đúng n̼g̼h̼i̼ ̼t̼h̼ứ̼c̼ như khi rước đi.
Các q̼u̼a̼n̼ ̼c̼h̼ứ̼c̼ thuộc Bộ Lại và Bộ Lễ được phân nhiệm sẽ phối hợp với nhau chuyển bản sao ân chiếu đến các tỉnh. Khi ân chiếu đến nơi, quan đầu tỉnh phải t̼ổ̼ ̼c̼h̼ứ̼c̼ ̼l̼ễ̼ đón mừng ân chiếu một cách l̼o̼n̼g̼ ̼t̼r̼ọ̼n̼g̼ ̼t̼ạ̼i̼ ̼h̼à̼n̼h̼ ̼c̼u̼n̼g̼ và việc này phải được báo cáo ngay về bộ một cách đầy đủ.
Theo Reds.vn
