Những cuộc đời cô độc của các vị h̼ọ̼a̼n̼ ̼q̼u̼a̼n̼ triều Nguyễn vẫn im ắng tại khuôn viên cổ tự Từ Hiếu (Thừa Thiên – Huế). Đây là khu lăng mộ trầm mặc hoang lạnh nằm một góc trong khu vườn như thân phận của họ lúc cuối đời.
Số phận của một kiếp người
Chịu ảnh hưởng của nền văn hóa phương Đông, các vị h̼ọ̼a̼n̼ ̼q̼u̼a̼n̼ triều Nguyễn phải chịu cảnh không phải đàn ông cũng chẳng phải đàn bà để giám sát hậu hạ các cung tần, công chúa, hoàng hậu và cũng là “tay sai” vặt của vua.
Khu n̼g̼h̼ĩ̼a̼ ̼đ̼ị̼a̼ ở chùa Từ Hiếu thuộc triều Nguyễn, khu n̼g̼h̼ĩ̼a̼ ̼đ̼ị̼a̼ này nằm trong một mảnh đất hình chữ nhật có diện tích gần 1.000m2, được bao quanh bởi bốn bức tường dày 0,79m; cao 1,78m, mặt trước trổ 3 cánh cổng lớn. Khuôn viên gồm 25 n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ còn khá nguyên vẹn. Các ngôi mộ được xếp theo 3 dãy, xếp theo chức vụ của các quan thái giám thời xưa. Hàng thứ nhất gồm những n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ bề thế, mộ phần được xây làm 3 khoang.
Những n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ ở hai hàng phía sau có kích thước nhỏ hơn. Các n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ có bia đặt trên bục cao ở phía trước. Tại n̼g̼h̼ĩ̼a̼ ̼đ̼ị̼a̼ còn có 2 n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ gió là n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ chưa có người an táng.
Sau khi vua Bảo Đại lên ngôi, việc tuyển thái giám chính thức không còn, các thái giám từ đời vua trước chỉ cần lo quét dọn sân vườn, chăm cây cảnh chứ không phải lo chuyện chăn gối như trước nữa.
Cuối đời, những vị thái giám này sẽ ở tại ngôi nhà phía Bắc hoàng thành được gọi là Cung giám viện, khi c̼h̼ế̼t̼ họ không được c̼h̼ô̼n̼ ̼c̼ấ̼t̼ ở những nơi linh thiêng.
Để về già không cảm thấy đơn độc nhiều t̼h̼á̼i̼ ̼g̼i̼á̼m̼ đã chọn cho mình cách là nhận con nuôi hoặc lấy những phụ nữ già để bầu bạn vào những năm tháng cuối đời. Họ là những người không thuộc giai cấp hay tầng lớp nào cả và gần như cả đời chỉ ở tại cung cấm và ít tên tuổi của thái giám triều Nguyễn nào được nhắc tới.
Tấm bia lưu trữ công lao của các vị thái giám
Trong một số nghiên cứu về Huế, dưới thời vua Thiệu trị, thái giám Châu Phước Năng đứng ra trùng tu chùa Từ Hiếu và chọn đây là nơi an nghỉ cuối cùng. Những vị thái giám sau đó cũng quyên góp tiền để trùng tu. Như vậy, hàng năm các vị thái giám lại quyên góp tiền để khi c̼h̼ế̼t̼ họ được nhà chùa c̼ú̼n̼g̼ ̼g̼i̼ỗ̼ và m̼a̼i̼ ̼t̼á̼n̼g̼ và dần dần đây là nơi a̼n̼ ̼t̼á̼n̼g̼ của các vị vua thái giám triều Nguyễn.
Tại khu l̼ă̼n̼g̼ ̼m̼ộ̼ này có rất nhiều tấm bia khắc chữ gây xúc động, một trong số đó là một tấm bia cao không quá 1m và rộng hơn 0.5m với nội dung cực kỳ xót xa: “Nhân nghĩ rằng nếu không lo kể về sau, khi còn sống thì nương nhờ chốn Phật, mà khi chúng ta c̼h̼ế̼t̼ thì biết nương tựa vào đâu. Nhận thấy ở góc thành phía Tây Nam có một đám đất, lấy gạch xây thành để về sau làm nơi c̼h̼ô̼n̼ ̼m̼ộ̼. ở đó làm một cái am lợp ngói để hàng năm thờ cúng, gần nơi của Phật mới là nơi thừa tự lâu dài. Và ngày thường cùng bằng hữu nếu ai ốm đau có chỗ ra vào dưỡng bệnh, khi nằm xuống có chỗ t̼ố̼n̼g̼ ̼t̼á̼n̼g̼”.
Ngoài cổng chính có một tấm bia đá dựng vào năm 1901 ghi lại tâm sự của vị thái giám triều Nguyễn: “Trong khi sống chúng tôi tìm thấy ở đây sự yên lặng, khi đau ốm chúng tôi đến lánh mình và sau khi c̼h̼ế̼t̼ được a̼n̼ ̼t̼á̼n̼g̼ cùng nhau. Sống hay c̼h̼ế̼t̼ ở đây chúng tôi đều được yên tĩnh”.
Những n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ bị lãng quên
Theo tục lệ, hàng năm cứ đến ngày rằm tháng 11, chùa Từ Hiếu sẽ tổ chức g̼i̼ỗ̼ chung cho người đã mất và trong đó có cả thái giám triều Nguyễn.
Khu l̼ă̼n̼g̼ ̼m̼ộ̼ này cũng vô vùng lạnh lẽo và ít được quan tâm cúng bái. Nếu không có sự chăm sóc của nhà chùa có lẽ những n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ này sẽ bị hủy hoại dần dần.
Thái giám, những người khi sống phải chịu cảnh cấm cung, c̼h̼ế̼t̼ lạnh lẽo tại khu n̼g̼h̼ĩ̼a̼ ̼đ̼ị̼a̼ vắng lạnh. Theo chia sẻ của nhà chùa, hầu như khách hành hương không tới đây khấn vái, thỉnh thoảng có vài người họ hàng của họ tới thắp hương nhưng đều rất vội vã vì dường như họ không muốn để ai biết mối quan hệ về cuộc đời của thái giám và bản thân mình.
Ai khi khi tới đây, nhìn thấy những n̼g̼ô̼i̼ ̼m̼ộ̼ bám màu thời gian, rêu phong phủ kín đều không khỏi lặng người xót xa cho những kiếp người xưa nằm lại giữa chốn phồn hoa náo nhiệt.
