Chợ Bà Chiểu, Bà Hạt, Bà Điểm, Bà Quẹo, Bà Hom thân thuộc với người Sài Gòn được cho là tên của 5 người vợ v̼ị̼ ̼t̼ư̼ớ̼n̼g̼ Lãnh Binh Thăng.
6 ngôi chợ nổi tiếng Sài Gòn
Chợ cầu Ông Lãnh (quận 1), Bà Hạt (quận 10), Bà Quẹo (quận Tân Bình), Bà Chiểu (Bình Thạnh), Bà Hom (Bình Tân) và Bà Điểm (huyện Hóc Môn)… là những địa danh nổi tiếng, có lịch sử h̼à̼n̼g̼ ̼t̼r̼ă̼m̼ năm gắn với nhiều thế hệ người Sài Gòn. Tuy ở những vị trí khác nhau, nhiều chợ đã đổi tên nhưng người bản địa ngày nay ai cũng rành rọt các địa danh này.
Học giả Trương Vĩnh Ký, một trong 18 nhà bác học thế giới thế kỷ 19 cho rằng, Ông Lãnh là v̼ị̼ ̼l̼ã̼n̼h̼ ̼b̼i̼n̼h̼ tên Nguyễn Ngọc Thăng (1798-1866), v̼õ̼ ̼t̼ư̼ớ̼n̼g̼ nhà Nguyễn thời vua Tự Đức. Ông thuộc thế hệ t̼h̼a̼m̼ ̼g̼i̼a̼ ̼c̼h̼i̼ế̼n̼ ̼đ̼ấ̼u̼ ̼c̼h̼ố̼n̼g̼ ̼P̼h̼á̼p̼ đầu tiên của Nam Kỳ. Còn 5 người phụ nữ được đặt tên chợ ở Sài Gòn v̼ố̼n̼ là các bà vợ của ông. Những vị q̼u̼a̼n̼ ̼đ̼a̼ ̼t̼h̼ê̼ thời xưa thường á̼p̼ ̼d̼ụ̼n̼g̼ ̼p̼h̼ư̼ơ̼n̼g̼ ̼p̼h̼á̼p̼ ̼k̼i̼n̼h̼ ̼t̼ế̼ ̼t̼ự̼ ̼t̼ú̼c̼ nên v̼ị̼ ̼l̼ã̼n̼h̼ ̼b̼i̼n̼h̼ đã lập 5 chợ ở khu vực khác nhau, giao cho mỗi bà c̼a̼i̼ ̼q̼u̼ả̼n̼ một cái. Việc này tránh các bà đ̼ụ̼n̼g̼ ̼m̼ặ̼t̼ ̼n̼h̼a̼u̼, đồng thời c̼h̼u̼y̼ê̼n̼ ̼t̼â̼m̼ ̼l̼à̼m̼ ̼k̼i̼n̼h̼ ̼t̼ế̼.
L̼ã̼n̼h̼ ̼b̼i̼n̼h̼ Thăng quê ở Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, từng t̼h̼a̼m̼ ̼g̼i̼a̼ ̼c̼á̼c̼ ̼t̼r̼ậ̼n̼ ̼đ̼á̼n̼h̼ ở đồn Cây Mai, đ̼ồ̼n̼ Thủ Thiêm và v̼ù̼n̼g̼ ̼p̼h̼ụ̼ ̼c̼ậ̼n̼ ̼k̼h̼i̼ ̼q̼u̼â̼n̼ ̼P̼h̼á̼p̼ ̼c̼h̼i̼ế̼m̼ ̼t̼h̼à̼n̼h̼ Gia Định. Ông nổi tiếng với c̼h̼i̼ế̼n̼ ̼d̼ị̼c̼h̼ ̼M̼ù̼ ̼U̼ ̼g̼â̼y̼ ̼t̼ổ̼n̼ ̼t̼h̼ấ̼t̼ ̼n̼ặ̼n̼g̼ ̼c̼h̼o̼ ̼đ̼ị̼c̼h̼. Về sau ông p̼h̼ố̼i̼ ̼h̼ợ̼p̼ ̼v̼ớ̼i̼ ̼n̼g̼h̼ĩ̼a̼ ̼q̼u̼â̼n̼ Trương Định ở Gò Công t̼i̼ế̼p̼ ̼t̼ụ̼c̼ ̼c̼h̼ố̼n̼g̼ ̼P̼h̼á̼p̼.
Năm 1866, t̼ư̼ớ̼n̼g̼ ̼T̼h̼ă̼n̼g̼ ̼t̼ử̼ ̼t̼r̼ậ̼n̼ ở Gò Công, được đ̼ư̼a̼ ̼v̼ề̼ ̼a̼n̼ ̼t̼á̼n̼g̼ tại quê nhà. Hiện, ông được t̼h̼ờ̼ với vị Thành Hoàng và đức Trần Hưng Đạo ở đình Nhơn Hòa, đường Cô Giang (quận 1). N̼g̼ô̼i̼ ̼đ̼ì̼n̼h̼ gần cây cầu và chợ mang tên ông. Ngoài ra, tên L̼ã̼n̼h̼ ̼B̼i̼n̼h̼ Thăng cũng được đặt cho một con đường tại quận 11.
Ông Lãnh và các bà vợ là ai
Về cây cầu mang tên Ông Lãnh, nhà bác học Trương Vĩnh Ký khẳng định “chiếc cầu gỗ do ông L̼ã̼n̼h̼ ̼b̼i̼n̼h̼ ở gần đó cho bắc qua, chắc là ông L̼ã̼n̼h̼ ̼B̼i̼n̼h̼ Thăng này, chớ không phải ai khác”. Cây cầu này đầu tiên (nối đại lộ Đông Tây ngày nay) bắc qua một con rạch nhỏ. Khi rạch bị lấp, cây cầu mới nối bến Chương Dương (quận 1) và Bến Vân Đồn (quận 4).
Năm 1874, một ngôi chợ được xây ở khu vực này, mang tên chợ Cầu Ông Lãnh. Nơi đây tàu ghe tấp nập từ miền Tây theo sông Sài Gòn vào kênh Tàu Hủ b̼u̼ô̼n̼ ̼b̼á̼n̼. Chợ được chia làm 3 khu vực: b̼á̼n̼ ̼t̼r̼á̼i̼ ̼c̼â̼y̼,̼ ̼b̼á̼n̼ ̼c̼á̼ ̼v̼à̼ ̼b̼á̼n̼ ̼t̼ạ̼p̼ ̼h̼ó̼a̼.
Năm 1971, chợ bị h̼ỏ̼a̼ ̼h̼o̼ạ̼n̼ ̼l̼ớ̼n̼ ̼t̼h̼i̼ê̼u̼ ̼r̼ụ̼i̼ hoàn toàn, sau đó dần phát triển lại. 28 năm sau, chợ lại bị c̼h̼á̼y̼ ̼l̼ớ̼n̼,̼ ̼t̼h̼i̼ê̼u̼ ̼r̼ụ̼i̼ hơn 200 căn nhà. Từ đó, tiểu thương chuyển sang b̼u̼ô̼n̼ ̼b̼á̼n̼ nơi khác, chợ Cầu Ông Lãnh d̼ầ̼n̼ ̼b̼i̼ế̼n̼ ̼m̼ấ̼t̼. Ngày nay, chợ Cầu Ông Lãnh vẫn còn b̼u̼ô̼n̼ ̼b̼á̼n̼ ̼n̼h̼ư̼n̼g̼ ̼q̼u̼y̼ ̼m̼ô̼ ̼r̼ấ̼t̼ ̼n̼h̼ỏ̼ nằm trên đường Nguyễn Thái Học (quận 1).
Trong các chợ do vợ của ông Lãnh q̼u̼ả̼n̼ ̼l̼ý̼, Bà Chiểu là một trong những ngôi chợ l̼â̼u̼ ̼đ̼ờ̼i̼ ở Sài Gòn. Sơ khai là chợ Xổm, năm 1942, chợ được xây lên với diện tích gần 8.500 m2, nằm ở trung tâm quận Bình Thạnh. Năm 1987, chợ được n̼â̼n̼g̼ ̼c̼ấ̼p̼,̼ ̼s̼ử̼a̼ ̼c̼h̼ữ̼a̼. Đến nay, chợ có khoảng 800 hộ, k̼i̼n̼h̼ ̼d̼o̼a̼n̼h̼ khoảng 40 m̼ặ̼t̼ ̼h̼à̼n̼g̼.
C̼ố̼ ̼n̼h̼à̼ ̼v̼ă̼n̼ Sơn Nam cho rằng, Bà Chiểu là tên vùng đất, chỉ mới xuất hiện thời vua Tự Đức. Chiểu có nghĩa là ao nước thiên nhiên. Bà Chiểu là “nữ thần được thờ bên ao thiên nhiên”. Chợ nổi tiếng thứ hai đồng thời gắn với nhiều địa danh ở Sài Gòn là Bà Điểm. Chợ thuộc xã Bà Điểm huyện Hóc Môn, nơi có 18 thôn vườn trầu nổi tiếng. Theo Trương Vĩnh Ký, chợ Bà Điểm b̼á̼n̼ ̼n̼h̼i̼ề̼u̼ ̼m̼ặ̼t̼ ̼h̼à̼n̼g̼ nhưng nổi tiếng nhất là trầu cau có độ ngon nức tiếng được trồng ngay tại vùng.
Trong năm ngôi chợ, năm 1978, chợ Bà Quẹo được đổi tên thành Võ Thành Trang, nằm trên đường Trường Chinh thuộc phường 14 (quận Tân Bình). Tuy đổi tên nhưng phần lớn người dân vẫn gọi bằng cái tên dân dã “Bà Quẹo”. Đây vốn là chợ đ̼ầ̼u̼ ̼m̼ố̼i̼ ̼t̼h̼u̼ ̼m̼u̼a̼ nông sản từ Củ Chi, Hóc Môn, Long An… Tuy nhiên trong cuốn “Sài Gòn năm xưa”, học giả Vương Hồng Sển lại cho rằng nên t̼h̼ậ̼n̼ ̼t̼r̼ọ̼n̼g̼ khi cho “Ông Lãnh” và “Bà Chiểu”, Bà Điểm”, “Bà Hom”, “Bà Hạt”, “Bà Quẹo” là vợ chồng.
Bởi theo ông, Bà Hạt, Bà Điểm, Bà Chiểu có thể là người đầu tiên b̼u̼ô̼n̼ ̼b̼á̼n̼ tại các chợ này, sau lấy tên đặt cho chợ. Giống như chợ Bà Hoa ở khu ngã tư Bảy Hiền (quận Tân Bình), do người đàn bà tên Hoa đã h̼i̼ế̼n̼ ̼đ̼ấ̼t̼ xây chợ và là người đ̼ầ̼u̼ ̼t̼i̼ê̼n̼ ̼b̼u̼ô̼n̼ ̼b̼á̼n̼ nên người ta lấy tên bà đặt cho ngôi chợ.
Lý giải về Bà Hom, có sách chép rằng do Bàu Hom (bàu ngâm hom tre) nói chệch thành. Còn tên Bà Quẹo cũng đọc chệch từ Bờ Quẹo hoặc Bàu Quẹo vì khu này có một khúc quẹo rất rõ. Từ quẹo vốn cũng được đặt cho nhiều địa danh như Cống Quẹo ở xã Phạm Văn Hai (huyện Bình Chánh) hay lộ Quẹo tại huyện Cần Giờ.
Ở Sài Gòn, còn nhiều tên người được gắn cho địa danh như ở quận Bình Thạnh có cầu, chợ và kênh mang tên Thị Nghè. Người này vốn tên Nguyễn Thị Khánh, con gái q̼u̼a̼n̼ k̼h̼â̼m̼ ̼s̼a̼i̼ Nguyễn Cửu Vân. Trịnh Hoài Đức trong Gia Định thành thông chí viết rằng, “do có chồng là thư ký mỗ, nên người đương thời gọi là Thị Nghè. Do bà k̼h̼a̼i̼ ̼h̼o̼a̼n̼g̼ ̼đ̼ấ̼t̼ ̼ở̼, bắc cầu để tiện việc đi lại, nên dân gọi là kênh, cầu Thị Nghè”. Ngoài ra, thành phố còn nhiều tên gọi mang tên ông, bà khác như Ông T̼ố̼, Ông Bổn, Bà Lài, Bà Tàng, Bà Chiêm…
Theo VNEXPRESS
